RENCANA: Di sebalik pelbagai pencapaian dalam bidang sains perubatan dekad kebelakangan ini, penyakit yang berpunca daripada nyamuk seperti demam denggi, Japanese encephalitis (JE), 'filiarisis', malaria dan chikungunya terus menjadi penyakit paling digeruni.

Di Malaysia, penyakit-penyakit ini sememangnya semakin dapat dikawal tetapi rasa bimbang terhadap ancamannya menular lagi tetap ada.

Ini memandangkan nyamuk dan 'pathogen' (agen yang menyebabkan penyakit seperti bakteria atau kulat/fungus) yang dibawa oleh nyamuk berkenaan boleh menjadi kebal dan tidak boleh dihapuskan oleh racun serangga dan ubat.

"Wabak demam denggi yang merebak di seluruh dunia boleh dikatakan berpunca daripada pembiakan serta penyesuaian nyamuk Aedes agyptii dan Aedes albopictus, yang menyebabkan wabak denggi masih menyerang rantau Asia," kata Dr Nor Azah Mohamad Ali ke Bernama baru-baru ini.

Beliau adalah pegawai penyelidik kanan, program Tumbuhan Ubatan, Bahagian Bioteknologi Hutan, Institut Penyelidikan Perhutanan Malaysia (FRIM).

LANGKAH TANGANI NYAMUK

Dr. Nor Azah berkata, langkah terbaik bagi mengawal pembiakan nyamuk ialah sama ada memusnahkan larva atau mengambil langkah perlindungan seperti penggunaan produk racun serangga untuk kegunaan rumah serta penghalau serangga.

"Kawalan nyamuk pembawa kuman pada masa ini bergantung kepada racun serangga kimia dan penyembur sintetik seperti 'dimethyl phthalate', 'malathion' dan 'dimethylmtoluamide' (DEET).

"Meskipun berkesan, sesetengah kimia ini mungkin berbahaya kepada manusia serta alam sekitar (pengurangan ozon) dan penggunaan yang berterusan mungkin menjadikan nyamuk pembawa kuman ini menjadi kebal kepada racun serangga," jelasnya.

POTENSI REMPAH DAN HERBA

Dr. Nor Azah mencadangkan kemungkinan rempah dan herba, yang diketahui mempunyai ciriciri yang boleh melawan serangga yang kerap ditemui di bahagian minyak patinya, digunakan dalam racun serangga.

Katanya, aktiviti minyak pati lazimnya terjadi kerana kehadiran 'monoterpenoid' seperti 'limonene', 'citronellol, 'geraniol' dan 'citronellal' yang dilaporkan mempunyai ciri penghalau pelbagai serangga.

"Memandangkan bau memainkan peranan penting dalam mengawal kelakuan serangga, minyak pati boleh digunakan sebagai penghalau serangga," jelas beliau.

Beliau berkata, kajian awal FRIM mendapati banyak minyak pati seperti 'Cymbopogon nardus', 'Litsea eliptica', 'Melaleuca cajuputi' dan 'Cinnamomum spp' mempunyai ciri penghalau serangga untuk melawan gigitan Aedes agyptii.

Katanya, contoh minyak pati tumbuhan lain yang dilapor boleh menghalau serangga ialah minyak geranium (Pelargonium citrosum), gaharu (Aquilaria malaccensis) dan Sweet Basil (Ocimum spp).

"Terdapat juga spesies beraroma lain yang boleh ditemui di dalam hutan Malaysia atau ditanam di taman untuk ciriciri perubatannya dan tujuan masakan. Minyak pati daripada spesies ini juga digemari industri minyak pati," kata Dr Nor Azah yang berkhidmat dengan FRIM sejak 1987.

ANTARA KAJIAN FRIM

FRIM menjalankan kajian ke atas banyak tumbuhan yang berpotensi untuk digunakan ekstraknya sejak awal 1990-an.

"Kajian kami bertumpu kepada kajian proses ekstark. Kita juga masuk ke hutan dan membuat pemilihan rawak ke atas tumbuhan yang mengandungi minyak pati.

"Usaha yang dibuat oleh FRIM ini adalah antara penyelidikan minyak pati yang terawal di Malaysia," katanya.

Menurut Dr. Nor Azah, mulai 1994, kerja penyelidikan menjurus kepada kajian menghalau serangga termasuk nyamuk dengan fokus kepada tumbuhan yang menghasilkan minyak yang kuat baunya.

"Kami dapati minyak pati mempunyai penawar semula jadi untuk dijadikan bahan penghalau serangga, selain bahan pewangi," tambahnya.

"Apabila FRIM menubuhkan bahagian tumbuhan ubatan pada 1995, kerja penyelidikan difokus kepada aktiviti bioaktiviti. Pada masa itu, denggi adalah penyakit yang sering berlaku dari semasa ke semasa.

"Penggunaan pelbagai jenis penyembur serangga untuk menghalau atau mematikan nyamuk Aedes, lama kelamaan akan menjadikan nyamuk itu kebal kepada penyembur serangga," jelasnya.

Menurut Dr. Nor Azah, penyelidikan dibuat ke atas lebih 30 ekstrak tumbuhan termasuk ekstrak tumbuhan serai wangi, beberapa spesies limau (Citrus), medang, gaharu, kemoyang dan sireh.

DUA FUNGSI MINYAK PATI

Penyelidikan lanjut, katanya, perlu dijalankan ke atas tumbuhan yang menghasilkan minyak yang harum yang boleh bertindak bukan sahaja sebagai penghalau serangga tetapi juga boleh digunakan sebagai haruman.

Bagaimanapun, beliau memberitahu bahawa kajian yang dijalankan di FRIM mendapati tumbuhan beraroma seperti 'Citrus' (limau), 'Ocimum' (selasih), 'Cymbopogon'(serai) dan 'Cinnamomum'(medang) menunjukkan potensi ciri menghalau nyamuk apabila diuji ke atas larva atau jentikjentik nyamuk Aedes aegyptii.

"Kesan minyak pati dalam mencegah gigitan nyamuk terutama Aedes aegyptii dinilai dengan menggunakan kaedah American Society Testing and Materials (ASTM) standard E95185," jelasnya.

Dr. Nor Azah berkata, minyak pati yang paling efektif ditemui kebanyakannya daripada minyak pati Citrus.

"Nyamuk tak suka baubau tertentu dan akan lari bila tak tahan dengan bau minyak pati. Fokus kita sekarang ialah untuk kesan minyak pati bagi mematikan atau memengsankan nyamuk," jelasnya.

Tambah beliau, penyelidikan minyak pati yang sedang dijalankan di FRIM adalah juga untuk memahami dengan lebih mendalam kesan terapeutik tumbuhan berkenaan, antaranya ke atas kulit manusia.

"Semua benda walaupun semula jadi, kalau digunakan berlebihan ada mudaratnya. Minyak pati tak digalak digunakan secara terus. Perlu diolah dalam bentuk krim atau losen sebagai contoh.

"Ada juga sesetengah minyak pati yang mungkin mendatangkan alahan kepada wanita yang mengandung," Dr. Nor Azah memberi sedikit peringatan.

BEBERAPA HASIL KAJIAN

Antara kejayaan kajian yang dibuat FRIM ialah minyak pati penghalau nyamuk yang diberi nama 'Deesrept'. Ia mengandungi satu minyak pati atau sebatian beberapa minyak pati dari keluarga citrus (limau).

Gabungan campuran minyak pati itu, jelas beliau, boleh diolah dalam bentuk krim atau losen.

Menurut Dr. Nor Azah, minyak pati itu diekstrak dengan menggunakan proses penyulingan hidro dan disaring kimia bagi mengekalkan tahap ketinggian mutu minyak patinya.

Satu lagi hasil yang mempunyai potensi besar, menurut Dr. Nor Azah, ialah produk minyak pati dengan kesan adultisidal iaitu mengesan dan membunuh nyamuk dewasa.

"Produk ini berasaskan herba semula jadi terdiri daripada sebatian minyak pati sebagai penghalau serangga dan mempunyai manfaat aromaterapi.

"Aroma yang menyenangkan ini begitu menyegarkan dan menjadikan kita relaks. Kajian FRIM menunjukkan produk minyak pati ini boleh menghalau nyamuk ke tahap boleh membunuhnya," jelas Dr. Nor Azah.

Beliau berkata, produk berkenaan boleh juga digunakan sebagai penyembur badan atau penyegar udara.

Katanya, sebuah syarikat Bumiputera sedang mengusahakan produk berkenaan untuk tujuan komersial.

PERLU KAJIAN LEBIH MENDALAM

Bagaimanapun, beliau berkata penggunaan ekstrak herba dan minyak pati memerlukan kajian yang lebih mendalam terutama dari segi keselamatan (tidak toksik) serta mempunyai tahap keberkesanan yang optimum," jelasnya.

Dr. Nor Azah berkata, pihaknya akan membuat lebih banyak kajian kerana ada banyak lagi minyak pati dari khazanah hutan negara yang belum diterokai.

Beliau turut memberitahu bahawa kesedaran masyarakat umum mengenai procuk alternatif untuk mengatasi masalah nyamuk sememangnya tinggi.

Namun yang menjadi masalahnya ialah kekurangan produk di pasaran, antaranya kerana sumber bahan mentah yang tidak mencukupi untuk diproses.

Penggunaan bahan mentah herba asli juga menjadikan kos pemprosesan tinggi, tambahnya.

FRIM sendiri, kata beliau, sudah mewujudkan satu stesen kecil penyelidikan di Maran, Pahang untuk menanam tumbuhan herba termasuk serai wangi untuk dijadikan bahan penyelidikan dan tujuan komersial.

Dalam masa yang sama, FRIM, juga kata Dr. Nor Azah, turut mengambil langkah proaktif dalam menjaga sumber alam semula jadi.

"Sememangnya hutan kita mengandungi banyak khazanah herba yang berpotensi tetapi jika kita ambil apaapa spesies untuk kajian, kita akan tanam balik.

"Kita kena usahakan penanaman ini sebab kita tidak mahu orang berkata kita ini hanya pandai buat produk mesra alam tetapi dalam masa yang sama kita juga musnahkan hutan," katanya.